Phong tục thờ cúng tổ tiên là một nét đẹp văn hóa truyền thống lâu đời của người Việt Nam. Trong đó, việc chuẩn bị mâm cơm cúng cho người mới mất là một nghi thức quan trọng, thể hiện lòng thành kính, tưởng nhớ và mong muốn người đã khuất được no đủ ở thế giới bên kia. Một hình ảnh quen thuộc trong nghi thức này là bát cơm úp với đôi đũa cắm phía trên, bên cạnh là quả trứng luộc. Vậy, tại sao người chết phải có bát cơm quả trứng? Bài viết này sẽ đi sâu vào tìm hiểu ý nghĩa tâm linh và những quan niệm dân gian xoay quanh phong tục này.
Ý nghĩa của việc đặt bát cơm quả trứng trên đầu giường người mất
Việc đặt bát cơm và quả trứng trên đầu giường người mất, hay còn gọi là “cơm bông”, không chỉ đơn thuần là một nghi thức trong đám tang, mà còn ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu xa về mặt tâm linh và triết lý nhân sinh. Nó thể hiện sự gắn kết giữa người sống và người đã khuất, đồng thời mang đậm dấu ấn của quan niệm về sự sống, cái chết và thế giới bên kia trong văn hóa Việt Nam. Người ta tin rằng, linh hồn người mới mất vẫn còn vương vấn nơi trần thế, chưa thể siêu thoát ngay. Bát cơm và quả trứng được đặt trên đầu giường như một cách để “dẫn đường” cho linh hồn, giúp họ nhận biết được đường về nhà, về với tổ tiên.
Tại sao người chết phải có bát cơm quả trứng?
Nghi thức đặt bát cơm quả trứng cho người mới mất bắt nguồn từ quan niệm dân gian về sự chuyển tiếp giữa sự sống và cái chết. Người xưa tin rằng, sau khi qua đời, linh hồn sẽ phải trải qua một hành trình dài để đến được thế giới bên kia. Bát cơm quả trứng chính là “lương thực” tượng trưng, giúp linh hồn có đủ sức lực để vượt qua hành trình gian nan đó. Đồng thời, nó cũng thể hiện mong muốn của người sống rằng người đã khuất sẽ không bị đói khát, khổ sở ở thế giới bên kia. Bên cạnh đó, phong tục này còn phản ánh triết lý nhân sinh sâu sắc của người Việt: dù đã qua đời, con người vẫn cần được chăm sóc, yêu thương và tưởng nhớ.
Ý nghĩa của dịch học từ bát cơm quả trứng
Dịch học, hay còn gọi là Kinh Dịch, là một hệ thống tư tưởng triết học cổ đại của Trung Hoa, có ảnh hưởng sâu rộng đến văn hóa Việt Nam. Bát cơm quả trứng, xét từ góc độ dịch học, không chỉ đơn thuần là vật phẩm cúng tế, mà còn mang những ý nghĩa biểu tượng sâu sắc.
Ý nghĩa của bát cơm
Bát cơm trong văn hóa Việt Nam luôn tượng trưng cho sự no đủ, sung túc. Trong đám tang, bát cơm úp ngược, tưởng chừng như vô nghĩa, nhưng lại mang ý nghĩa rất thâm thuý. Người xưa quan niệm việc cắm đôi đũa lên bát cơm trắng úp ngược, tạo nên hình ảnh một nấm mồ nhỏ, tưởng nhớ đến người đã khuất. Cúng cơm là nghi thức thể hiện sự biết ơn sâu sắc đối với người đã khuất. Đó là lời tri ân chân thành dành cho những người đã có công sinh thành, dưỡng dục chúng ta nên người. Người xưa tin rằng người đã mất vẫn có thể nhận được lòng thành kính này, như một cách để họ cảm nhận được tình yêu thương của người thân, dù đã rời xa cuộc đời.
Đôi đũa
Đôi đũa cắm thẳng đứng trên bát cơm tượng trưng cho sự kết nối giữa hai thế giới âm – dương. Nó như một “cây cầu” giúp linh hồn người đã khuất có thể “giao tiếp” với người thân còn sống. Người xưa tin rằng, khi đôi đũa rung rinh, đó chính là dấu hiệu linh hồn đang “thưởng thức” mâm cơm cúng. Đôi đũa cắm trên bát cơm úp còn tượng trưng cho hình ảnh cây nhang, thể hiện sự tưởng nhớ, tôn kính đối với người đã khuất. Cách cắm đũa cũng có những quy tắc riêng, thể hiện sự tôn trọng và cầu mong linh hồn người đã khuất được siêu thoát.
Quả trứng
Quả trứng, trong dịch học, tượng trưng cho sự khởi nguyên, cho sự tái sinh và vòng luân hồi. Hình dạng tròn trịa của quả trứng tượng trưng cho Thái Cực, cho sự trọn vẹn và viên mãn. Lòng đỏ trứng, nằm ở trung tâm, tượng trưng cho Thái Dương, cho nguồn năng lượng sống dồi dào. Việc đặt quả trứng bên cạnh bát cơm mang ý nghĩa cầu mong cho linh hồn người đã khuất được tái sinh, được đầu thai vào một kiếp sống mới tốt đẹp hơn. Quả trứng cũng là biểu tượng của sự sinh sôi nảy nở, thể hiện mong muốn dòng họ, gia tộc luôn được tiếp nối và phát triển.
Kết luận
Tại sao người chết cần bát cơm quả trứng? Câu hỏi này không chỉ đề cập phong tục mà còn khơi gợi suy ngẫm về tâm linh và triết lý sống của người Việt. Bát cơm với quả trứng mang ý nghĩa thiêng liêng, thể hiện tình thân, lòng hiếu thảo và sự tưởng nhớ. Đây là nét đẹp văn hóa truyền thống cần lưu giữ, kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai giữa người sống và kẻ đã khuất. Lễ vật đơn giản này biểu thị lòng thành kính và niềm tin vào sự bất tử của linh hồn, nhắc nhở rằng tình yêu thương vượt qua cả cái chết.
